Çevirmenlere çevirdiği kitap ağırlığınca altın verildiği, savaşların sonunda ganimet olarak kitapların alındığı, kervanlardan Aristo’nun kitaplarının sipariş edildiği, doğunun entellektüel uyanışına tanık olunan zamanlar.. 😇 Fotoğraftaki yerküre de o zamanlar Abbasi halifesi el-Me’mun’un 70 kadar bilgine yaptırdığı Dünya’nın ölçü ve rasada dayalı ilk haritası. El-Me’mun akılcılığı ve özgür iradeyi savundu 👏. Babası Harun Reşit’in Bağdat’ta kurduğu bilim akademisi ve devrin en büyük kütüphanesi olan Beytü’l-Hikme’ye altın çağını yaşattı. Tarihin ilk rasathanesi Bağdat’ta onun devrinde kuruldu.Yunanca, Süryanice, Farsça, Hintçe birçok eser onun zamanında çevrildi ve rönesansa kadar korundular. Eserler Arapçaya çevrilmekle kalmadı, bunlar yorumlandı ve bunları geçen eserler ortaya kondu. Platon Okulu’nun yıkılmış sütunları Doğu’dan yükseldi. El-Harezmî, İbn-Haldun, Farabi.. yetişti.
1258’de Moğol hükümdarı Hulagu’nun istilası sonucu yok oldu. Dicle siyah aktı kitapların mürekkebinden günlerce.. Bir zamanlar bu coğrafyadaydı ama artık yok. Bilmenin bir evi yok artık bu coğrafyada. Tıpkı İskenderiye Kütüphanesi yakıldığında olduğu gibi bir devir bitti. Kimileri bu istilaya bağlar Ortaçağ aydınlığının devamının gelmemesini, kimileri Gazali’ye.. Bence asıl nedeni bu topraklarda yaşayan insanların sahiplenemeyişindendir kendi aydınlarını. Onları Batı sahiplenmiş, Rönesans da Doğu’nun aydınlarının büyük katkısıyla gerçekleşmiş. Öyle ki örneğin günümüzde Viyana’daki Birleşmiş Milletler binasının bahçesinde İbn Sina, Ömer Hayyam, Biruni ve Râzî’nin anıtı var. Ve öyle ki hala Batı’dan öğreniyoruz aydınlarımızı.
İnsanın evrenin bütün sır perdelerini yırtabileceğine, kimyasal yoldan, hayvan ve insan yaratılabileceğine inanan Cabir bin Hayyan’a 👏, bilim insanının gayesi doğruyu öğrenmekse, kendini okuduğu her şeye düşman etmesi gerektiğini söyleyen İbn El-Heysem’e 👏, doğal seçilim ve yapay seçilimden bahseden Al-Biruni’ye 👏 kulak verelim. Bilim evrensel, bilim insanları bir topluma ait değil tüm Dünya’nın ama biz kendi kültürümüzden yetiştirdiğimiz değerli insanlara bile sahip çıkmaz, dışlarsak hakkımızda az gelişmiş, geri kalmış gibi söylentiler dolaşmaz mı? 🤔
Uğur Böceği 